---

Δευ 02 Ιουν 2003

Eraserhead του David Lynch

Ο David Lynch έχει κατοχυρώσει για όλες σχεδόν της ταινίες του, τον υπότιτλο «ένα όνειρο, αποτυπωμένο σε φιλμ». Με μοναδική ίσως εξαίρεση το The Straight Story, την πρόσφατη και ως ώρας την πιο “straight” ταινία του, ο ορισμός της παραπάνω έκφρασης ήρθε στην πρώτη κιόλας δημιουργία του.

Πανταπόθεν χαρακτηρισθέν ως «εφιάλτης σε σελιλόιντ», ή καλύτερα «ένα όνειρο σκοτεινών και ανησυχαστικών καταστάσεων» όπως είχε πει ο δημιουργός του, το Eraserhead αποτέλεσε μια από τις κορυφαίες στιγμές του αμερικανικού -αν όχι του παγκόσμιου- κινηματογράφου για τη δεκαετία του ’70! Γυρισμένο σε διάστημα 3 ετών και –κατά πώς το θέλει ο θρύλος- με budget αυστηρά περιορισμένο σε κρατική χρηματοδότηση (από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου) και ελάχιστες δωρεές από συγγενείς του σκηνοθέτη, το Eraserhead παίζει με τα ασπρόμαυρα των εξπρεσιονιστικών γερμανικών ταινιών τρόμου, συνδυάζοντας περίτεχνα γαλλικές και ισπανικές σουρεάλ επιρροές.

Ο Henry (Jack Nance), ένα υβρίδιο του ίδιου του Lynch με τον ήρωα του Hans Richter στο Ghosts before breakfast (όπως τον υποδύθηκε ο Paul Hindemith), είναι ο μοναχικός πρωταγωνιστής της ταινίας, η προσωποποίηση της εργατικής τάξης της Αμερικής του ’70. Τη φαινομενικά ανούσια ζωή του στοιχειώνουν εφιάλτες, απόδραση από τους οποίους βρίσκει μόνο στο καλοριφέρ του ασφυκτικού διαμερίσματός του, όπου τραγουδά η «Κυρία του Καλοριφέρ». Στη ζωή του όμως υπάρχει και μια κοπέλα, η Mary X (Charlotte Stewart), στη φιγούρα της οποίας ο Lynch σκιαγραφεί το είδωλο των νεκρών συναισθημάτων και των ανούσιων διαπροσωπικών σχέσεων.

Στις αρχές ακόμη αυτού του εφιάλτη, ο Henry απρόθυμα αναγκάζεται να γνωρίσει τους γονείς της υποτιθέμενης εκλεκτής του, σε μια σκηνή με διαλόγους τόσο βεβιασμένους που είναι πιο οδυνηροί και από το θέαμα των μεταλλαγμένων χορευτικών κοτόπουλων που ακολουθούν! Mrs. X: “Have you and Mary had any sexual intercourse?” Μέσα στο κυνικό και σαρκοβόρα ειρωνικό βλέμμα του Lynch, το υποχρεωτικό και απευκταίο συνοικέσιο κορυφώνεται σε μια ψυχωτική κρίση από την οποία κανενός τα φρένα δεν ξεφεύγουν σώα.

Αποτέλεσμα της σχέσης των δύο νέων, ένα παιδί: Mary X: “They don’t know if it’s a baby yet!” και όντως δεν είναι. Ένα μεταλλαγμένο τέρας για μωρό είναι η απεικόνιση της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης και της φρίκης μπροστά στην αναγκαστική λήψη ευθυνών –ευθύνες που σύντομα η Mary X θα δηλώσει ανέτοιμη να δεχθεί και θα εγκαταλείψει τη συζυγική εστία. Ενστικτωδώς ο Henry την εκδικείται με ένα όνειρο, απατώντας την με τη γειτόνισσα του. Στο συζυγικό κρεβάτι, η πράξη της μοιχείας καταπνίγεται στο υγρό στοιχείο, καθώς οι δύο κριματιζόμενοι βυθίζονται στα πιο σκοτεινά μέρη του μυαλού του Henry.

Από το όνειρο τον ξυπνά βίαια το κλάμα του φρικιαστικού μωρού, μόνο για να περάσει σε έναν ακόμη εφιάλτη. Ο προβληματισμός του Henry για την απόρριψη θα τον βοηθήσει να κάνει το πρώτο βήμα προς την κάθαρση, καθώς θα καταφέρει επιτέλους να βρει το δρόμο προς την «Κυρία στο Καλοριφέρ» (Laurel Near), η οποία και θα τον καθησυχάσει τραγουδώντας του Everything is Fine in Heaven, σε ένα σκηνικό που αργότερα ο Lynch χρησιμοποιεί και στην τηλεοπτική σειρά Twin Peaks. Μήπως όμως η “Κυρία” δεν είναι παρά ο θάνατος, ως μόνη διέξοδος από τα βασανιστικά προβλήματά του; Συνάμα το πληγωμένο Εγώ του Henry θα υποστεί το τελειωτικό χτύπημα ευνουχισμού, με τον αποκεφαλισμό της ονειρικής εικόνας του. Στη συνέχεια του ονείρου, o σκηνοθέτης συνδέει την ταινία του με τον τίτλο της, καθώς χρησιμοποιεί το κεφάλι του ήρωά του ως πρώτη ύλη γομολάστιχας!

Μέσα σε μια φαινομενικά εγκαταλελειμμένη από κατοίκους πόλη, στους ουσιαστικά εγκαταλελειμμένους από αισθήματα ήρωες κρατούν παρέα εκκωφαντικοί ήχοι που μοιάζουν να έχουν ξεχαστεί στον αέρα από την προ-αποκαλυπτική εποχή της ταινίας –λίγο πριν το πρώτο “Action!”. Ο Lynch είχε δηλώσει ότι πηγή έμπνευσης και σημαντική επιρροή στην ταινία αποτέλεσε η πόλη της Φιλαδέλφεια, η πόλη στην οποία μετακόμισε στην ηλικία των 19 ετών: “Eraserhead is the Real Philadelphia story... a city filled with fear, filled with twisted behavior”.

Όσο παράλογο, κουραστικό, ή αποκρουστικό μπορεί να φανεί το φιλμ εκ πρώτης όψεως, έχει ένα μικρό στοιχείο που κερδίζει την προσοχή μας πριν τα βλέμμα στραφεί αλλού: τη συμπάθεια που νιώθουμε για τον ήρωά του. Ένα φιλήσυχο άνθρωπο, που βρίσκει τον εαυτό του σε μια κατάσταση που δεν μπορεί, δε θέλει, δεν είναι έτοιμος να χειριστεί –παντρεμένος από ένα λάθος, με μια γυναίκα που δεν μπορεί να αγαπήσει και από την οποία δεν μπορεί να αγαπηθεί, και με ένα παιδί που απεικονίζει όλους τους φόβους του, θύμα της τύχης του και της κοινωνίας.

Το παρόν κείμενο αποτελεί μια μικρή προσπάθεια προσέγγισης ενός φιλμ με πάρα πολλά στρώματα ανάγνωσης –ένα κοινωνικό σχόλιο στις ανθρώπινες σχέσεις, στον παρανοϊκό τρόμο που προκαλεί μια ανεπιθύμητη και αναπάντεχη εγκυμοσύνη, στην ψυχολογική εξαθλίωση και τη συναισθηματική απογύμνωση ως επακόλουθο της αστικοποίησης; Δεν έχει και μεγάλη σημασία. Η ταινία είναι ανοιχτή σε καθαρά προσωπικές ερμηνείες από τον κάθε αποδέκτη ξεχωριστά. Ο σκηνοθέτης απλά τοποθετεί τα ερωτήματα χωρίς διάθεση να παράσχει απαντήσεις, και εκεί είναι που κρύβεται το μεγαλείο του έργου του.

Βαθμολογία: 9+/10

Ευχαριστώ τους cineνόχους Κώστα Πάτα για τη συμβολή του στη σύνταξη του παραπάνω κειμένου, και Βρεττό Λιάπη, που χωρίς την παροχή της ταινίας απο αυτόν το κείμενο δε θα υπήρχε.

---