---

Σάβ 04 Οκτ 2003

ELIA KAZAN

Ένας από τους κορυφαίους σκηνοθέτες του παγκόσμιου κινηματογράφου, ο οποίος διακρίθηκε για την επίδειξη κοινωνικής συνείδησης σινεματικού νατουραλισμού στις ταινίες του, επηρεάζοντας αναπόφευκτα και τις επόμενες γενιές κινηματογραφιστών, δε βρίσκεται πλέον στη ζωή. Ο «δικός μας» Ηλίας Καζάν ή Καζαντζόγλου (με το παρατσούκλι Gadg), όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, πέθανε στη Ν. Υόρκη, την Κυριακή 28 Σεπτεμβρίου σε ηλικία 94 ετών. Το ταλέντο και τη φήμη του δυστυχώς στιγματίστηκαν για το υπόλοιπο της ζωής του από την εξής ενέργειά του: κατέθεσε στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών (HUAC: House of Un-American Activities Committee), μέρος μιας αντικομμουνιστικής κίνησης με αρχηγό το γερουσιαστή Joseph McCarthy. Γι` αυτό και πολλοί διστάζουν να αναφερθούν με εγκωμιαστικά λόγια στο έργο του. Αυτό έγινε φανερό το 1999, όταν η Ακαδημία των Oscar αποφάσισε να του απονείμει τιμητικό βραβείο συνολικής προσφοράς στο σινεμά και πολλοί από τους παραβρισκόμενους σταρ αρνήθηκαν επιδεικτικά να τον χειροκροτήσουν, ενώ ταυτόχρονα έξω από την αίθουσα διεξάγονταν διαδηλώσεις εναντίον του.

Γεννήθηκε το 1909 στην Κωνσταντινούπολη από Έλληνες γονείς. Το 1913 μετακόμισαν στη Ν. Υόρκη και εκεί σπούδασε στο Williams College, συνεχίζοντας στη δραματική σχολή του Yale. Το 1932 αποτέλεσε μέλος του Group Theatre μαζί με τους Lee Strasberg, Harold Clurman, Cheryl Crawford, Clifford Odets καθιστώντας το έναν από τους σημαντικότερους πυρήνες των καλλιτεχνικών δρώμενων. Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν αριστερές πολιτικές πεποιθήσεις και επιθυμία τους ήταν να παράγουν έργα σοβαρού κοινωνικού προβληματισμού. Το 1934 ο Kazan προσχώρησε στο American Communist Party από το οποίο τελικά αποχώρησε τελείως απογοητευμένος το 1936.

Στα μέσα της δεκαετίας του `30, ήρθε σε επαφή με το σινεμά, ως βοηθός του Ralph Steiner, ο οποίος γύριζε ντοκιμαντέρ και συνέχισε ως ηθοποιός στις ταινίες City for conquest (1940) και Blues in the night (1941). Σύντομα συνειδητοποίησε ότι η υποκριτική δεν του πήγαινε και στράφηκε στη σκηνοθεσία. Αποτέλεσμα αυτής του της απόφασης ήταν η αριστουργηματική θεατρική του σκηνοθεσία στα The skin of our teeth (1942), A streetcar named desire (το οποίο μετέφερε ο ίδιος και στη μεγάλη οθόνη με το Marlon Brando), All my sons (1947), Death of a salesman (1949) και Cat on a hot tin roof (1955), όλα παραγωγές του Broadway.

Το 1944 ο Darryl F. Zanuck τον έπεισε να υπογράψει συμβόλαιο για την 20th Century Fox, οπότε και άρχισε την κινηματογραφική σκηνοθετική καριέρα του. Με πρώτο φιλμ το A tree grows in Brooklyn (1945), για το οποίο οι πρωταγωνιστές James Dunn και Peggy Ann Garner κέρδισαν το χρυσό αγαλματίδιο. Συνέχισε με το Boomerang (1947), ταινία φόνου και μυστηρίου αλλά παράλληλα και δικαστική με υπονοούμενα για την πολιτική διαφθορά. Με το Gentlemen`s agreement (την ίδια χρονιά με το προηγούμενο), που αφορούσε τον αντισημιτισμό, κέρδισε το πρώτο του oscar μαζί με αυτό για την καλύτερη ταινία και β` γυναικείου ρόλου για την Celeste Holm. Το Pinky (1949) πραγματευόταν το θέμα του ρατσισμού μέσα από την ιστορία μιας γυναίκας που αν και είχε λευκό δέρμα καταγόταν από μαύρους. Γυρισμένο στους δρόμους της Ν. Ορλεάνης, το Panic in the streets (1950), ήταν για τον Kazan η πρώτη του «πραγματική» ταινία, όπως ο ίδιος υποστήριζε. Το δεύτερό του oscar το κέρδισε με την κινηματογραφική μεταφορά του θεατρικού A streetcar named desire (1951) του Tennessee Williams, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τον πρωταγωνιστή Marlon Brando σε σταρ πρώτου μεγέθους, χαρίζοντάς του μία υποψηφιότητα α` ανδρικού ρόλου ως Stanley Kowalski και καθιερώνοντας τη «Μέθοδο» του Konstantin Stanislavski ως την κορυφαία ερμηνευτική τεχνική. Την τεχνική αυτή δίδασκε στο Actors` Studio, το οποίο είχε ιδρύσει μαζί με το Lee Strasberg το 1947. Το 1952 με τον ίδιο πρωταγωνιστή γύρισε το Viva Zapata, για το οποίο ήταν ο Brando πάλι υποψήφιος για oscar α` ανδρικού ρόλου. Το On the Waterfront (1954) και πάλι με το Brando απέσπασε συνολικά οκτώ βραβεία της Ακαδημίας, ανάμεσά τους και αυτά για την καλύτερη σκηνοθεσία, ταινία και α΄ ανδρικού ρόλου. Η ιστορία του Terry Malloy (δοσμένη με έναν έντονο νεορεαλισμό συνδυασμένο με μια νατουραλιστική υποκριτική ερμηνεία του κύριου ήρωα), που αφηγείται το φιλμ, θυμίζει έντονα την περιπέτεια του Kazan με τη μακαρθική επιτροπή κατά του κομμουνισμού και εικάζεται ότι μαζί με το σεναριογράφο Budd Schulberg, επίσης πληροφοριοδότη της ίδιας επιτροπής, γύρισαν την ταινία αυτή για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους. Το 1953 γυρίζει στο εξωτερικό το Man on a Tightrope, που αφορά την απόδραση ενός τσίρκου από το σιδηρούν παραπέτασμα. Το East Of Eden (1955) με το James Dean του χαρίζει άλλη μία υποψηφιότητα. Ακολουθούν τα Baby Doll (1956) με τη Carroll Baker, A Face in the crowd (1957) με τον Andy Griffith, Wild river (1960), Splendor in the grass (1961) με τους Warren Beaty και Natalie Wood.

Τη δεκαετία του `60 εγκαταλείπει το θέατρο και αφοσιώνεται στη συγγραφή και σε ταινίες που απηχούν περισσότερο τον προσωπικό του εσωτερισμό. Το America America (1963), το οποίο είναι βασισμένο σε δικό του βιβλίο και αφορά την πραγματική ιστορία του μετανάστη θείου του τού χάρισε τρεις ακόμα υποψηφιότητες: καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας και σεναρίου.


Η κινηματογραφική του καριέρα ολοκληρώνεται με τα: The arrangement (1969) βασισμένο σε δικό του βιβλίο και πάλι, The visitors (1972) και το The last tycoon (1976) βασισμένο σε ένα ατελείωτο έργο του F. Scott Fitzgerald και σε σενάριο του Harold Pinter, με το Robert De Niro στον πρωταγωνιστικό ρόλο.

Άλλες ταινίες που έχει σκηνοθετήσει είναι: People of the Cumberland (1937), It`s up to you (1941), Watchtower over tomorrow (1945), Sea of grass (1947).

Έχει κάνει την παραγωγή στις εξής ταινίες: East of Eden (1955), Baby Doll (1956), Face in the crowd (1957), Wild river (1960), Splendor in the grass (1963), America, America (1963), The arrangement (1969).

Έχει γράψει το σενάριο για τα παρακάτω φιλμ: Blues in the night (1941), Gentlemen`s agreement (1947), America, America (1963), The arrangement (1969), Diaspora (2001), το οποίο αποτελείται από αποσπάσματα του America America...

Το 1988 κυκλοφόρησε η αυτοβιογραφία του γραμμένη από τον ίδιο με τίτλο "A life".

Ο γιος του Nicholas Kazan είναι σεναριογράφος και ήταν υποψήφιος για oscar με το Reversal of fortune (1990). Δεν μπόρεσε όμως να μην ασχοληθεί και με τη σκηνοθεσία και έκανε το ντεμπούτο του με την ταινία Dream lover (1994).

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός η προσφορά του Kazan στον κινηματογράφο, είτε αυτή αφορά την ανακάλυψη νέων ταλέντων (Marlon Brando, James Dean) είτε την αμεσότητα με την οποία εκμαίευε από τους ηθοποιούς το μέγιστο της υποκριτικής τους ικανότητας είτε τον προβληματισμό που επιδείκνυε μέσα από τις υποθέσεις των ταινιών του. Επίσης, γεγονός είναι ότι η κατάθεσή του στην επιτροπή τον ακολουθούσε ως μελανό σημείο στην υπόλοιπη ζωή του, για την οποία όμως, όπως ο ίδιος δήλωσε, δε μετάνιωσε ποτέ, αλλά τον ανάγκασε να παραλάβει το τιμητικό βραβείο της Ακαδημίας μέσα σε μια ατμόσφαιρα, όπου επικρατούσε η σύγχυση και ο διχασμός απόψεων και με τον ίδιο να απευθύνει ελάχιστα λόγια ευχαριστίας σ` αυτούς που τον παρακολουθούσαν.

---