---

Πεμ 09 Ιουν 2005

Σήμερα: Full Metal Jacket

Κλειδώσαμε τον Ιωσήφ Πρωιμάκη στο μπουντρούμι του Cine.gr. Τον ταΐζουμε μια φορά τη μέρα, με DVDs και sushi. Κάθε τόσο βγάζουμε στη φόρα το ημερολόγιό του.

Τετάρτη, 25 Μαΐου
19.00
Η παραμονή μου εδώ κάτω έχει αρχίσει να καταπονεί το σώμα μου. Το δωμάτιο είναι περίπου ενάμιση μέτρο στο ύψος και στα 4 επί 3 μέτρα του φάρδους και του πλάτους του πρέπει να χωρέσουμε εγώ, μια μεταλλική τουαλέτα τούρκικου τύπου, το υδροστρώμα μου κι αυτό το μπαρόκ έπιπλο φτιαγμένο από κάτι που μοιάζει με δρυ (και που μετά από μελέτη κατέληξα ότι αυτό ακριβώς είναι: κάτι που μοιάζει με δρυ) και έχει φυλακίσει την τηλεόραση και το DVD player μέχρι να βρει τον κατάλληλο τρόπο να τα χωνέψει. Σε τέτοιες συνθήκες είναι λίγο δύσκολο να καταφέρω να ανοίξω τις κλειδώσεις μου.

Εκτός κι αν είμαι ξαπλωμένος στο υδροστρώμα. Όμως κάποιος ιδιαίτερα ευφυής νους, είχε την έμπνευση να γεμίσει το στρώμα με αεριούχο νερό, κάτι που στην αρχή ήταν αρκετά υπνωτιστικό, αλλά πια η παραμικρή μου κίνηση έχει ως αποτέλεσμα να ρεύομαι. Είναι μάλλον παβλοφικό και σίγουρα επικίνδυνο για τις στομαχικές μου σωληνώσεις.

Παρασκευή, 27 Μαΐου
12.00
Βγήκε πάλι αυτή η καπνίλα σήμερα, με τη μυρωδιά ευκαλύπτου και τη μουσική του Tetris από πίσω. Δε λέω, καλό τριπάκι, αλλά μες στη θολούρα μου, είδα έναν τύπο με καραφλούλα, μουστάκι και λουλουδάτο πουκάμισο να μπαίνει στο δωμάτιο. Το λυγερό του περπάτημα δε με ανησύχησε τόσο, όσο τα ψαλίδια που κρατούσε στα χέρια. Fade out. Fade in με πονοκέφαλο και φρεσκοκουρεμένος μιλιτέρ. Υποθέτω τώρα μπορούν να με φωνάζουν G.I. Joe.



Παρασκευή, 27 Μαΐου
21.00
Ok, αν συνδυάσω το κλάδεμα στο κεφάλι μου, με την ταινία που μου έφεραν σήμερα, ίσως να μην είχα και τόσο άδικο τελικά την προηγούμενη βδομάδα που ανησυχούσα για σύρραξη. Το Full Metal Jacket είναι η τρίτη φορά που ο Stanley Kubrick φοράει το χακί, μετά το αντιπολεμικό δράμα Paths of Glory και την καλύτερη αντιπολεμική κωμωδία (και αν θυμάμαι καλά, την ταινία με τον μεγαλύτερο τίτλο) όλων των εποχών, το Dr. Strangelove, Or How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb. Ελπίζω να μη στεναχωρηθεί κανείς, αλλά μου φαίνεται πως απ’ τις τρεις, αυτή είναι η κατώτερη.

Βέβαια για το πόσο άσχημη μπορεί να είναι μια ταινία του Kubrick, ίσως μπορούν να μας πουν μόνο όσοι μίσησαν το Eyes Wide Shut, γιατί για μένα ο Kubrick θα είναι πάντα μια ανώτερη μορφή νοημοσύνης, που έκανε τον κόσμο μας πιο πλούσιο σε ποίηση, γράφοντάς τη στο φιλμ. Έκαστος στο μέσο του.

Η ταινία δεν προλαβαίνει καλά-καλά να ξεκινήσει, και αισθάνεσαι πως παρακολουθείς σεμινάριο ιδεώδους traveling. Ξέρω πως ο Αγγελος Φραντζης θα έλεγε πως το traveling είναι θέμα ηθικής (οτιδήποτε κι αν μπορεί να εννοεί μ’ αυτό τέλος πάντων), όμως το traveling του Kubrick ήταν πάντα ανήθικο. Απ’ τα ταξίδια του Nicholson στην παράνοια της Λάμψης και του Tom Cruise στους εκμαυλισμούς της βίλας των οργίων, μέχρι αυτά εδώ του λοχία Hartman, τα traveling του Kubrick είναι ανήθικα γιατί δείχνουν πράγματα που κανονικά θα έπρεπε να σε τρομάξουν, να σε σοκάρουν, να σε αηδιάσουν και να σε κάνουν να τραβήξεις το βλέμμα, όμως η κίνηση, η σταθερότητα, η ροή, το καδράρισμα, οι γωνίες λήψεις, είναι όλα τόσο υπέροχα που το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να παρακολουθείς με το ανοιχτό στόμα και την κομμένη ανάσα που έχεις όταν συναντάς το πιο όμορφο πράγμα που έχεις δει ποτέ σου. Τα traveling του Kubrick, είναι αυτό που προκύπτει όταν η τελειότητα παίρνει μορφή. Και αυτό είναι μια μορφή ποίησης. Επειδή όμως παρασύρθηκα, τα traveling του Kubrick ξεκινάνε έναν χορό του θανάτου μέσα στους κοιτώνες ενός λόχου νεοσύλλεκτων πεζοναυτών του αμερικάνικου στρατού. Η κάμερα κολλάει στη φιγούρα του λοχία και την ακολουθεί καθώς περιφέρεται ανάμεσα σε σιδερένια κρεβάτια και ξυρισμένα κεφάλια, και ξερνάει βρισιές ανυπέρβλητης εφευρετικότητας και ανυπόφορων ντεσιμπέλ. Ο R. Lee Ermey –που ίσως τον θυμάστε με καπέλο σερίφη στο πρόσφατο remake του The Texas Chainsaw Massacre - είναι απίστευτα καλός στο ρόλο του λοχία Hartman, σε σημείο ταύτισης του ηθοποιού με τον χαρακτήρα. Πολύ αμφιβάλλω αν έχει ξεπεράσει αυτήν την ερμηνεία του, αλλά και να μην το έχει καταφέρει δε νομίζω ότι έχει λόγο να αισθάνεται άσχημα. Ο χαρακτήρας του είναι η αστείρευτη πηγή των πιο απολαυστικών και ευφάνταστων προσβολών και ατακών εκφοβισμού που έχουν περάσει από κινηματογραφικό στρατόπεδο. Τόσο που αν είχα internet και δεν ήμουν αποκλεισμένος σ’ ένα μπουντρούμι, θα πήγαινα να τις διαβάσω σε αυτό εδώ το link: http://www.imdb.com/title/tt0093058/quotes

Πέρα όμως από πολυβόλο προσβολών, ο λοχίας Hartman είναι και η προσωποποίηση του στρατιωτικού μηχανισμού εκμηδενισμού της προσωπικότητας του νεοσύλλεκτου. Το σώμα των πεζοναυτών δεν θέλει ανθρώπους στις τάξεις του. Θέλει μηχανές. Και ο Hartman είναι η μηχανή που αναλαμβάνει να απογυμνώσει του νεοσύλλεκτους από όλα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους, από την ελεύθερη βούληση, την ελεύθερη σκέψη, την ελεύθερη έκφραση. Ο Hartman και η εκπαίδευση που αντιπροσωπεύει, είναι η κολυμπήθρα μέσα στην οποία ο νεοσύλλεκτος αποκόπτεται από όλες τις μορφές ελευθερίας ενός ανθρώπου, έτσι ώστε να προγραμματιστεί σωστά για να πάει στην άλλη άκρη του πλανήτη και να πολεμήσει για την ελευθερία της ανθρωπότητας.

Νομίζω είναι προφανές το μικρό οξύμωρο της όλης φάσης, και ο Kubrick το καυτηριάζει σε όλο το στρατόκαυλο μεγαλείο του, αποκρυσταλλώνοντας το απαύγασμα του παραλογισμού του στην χριστουγεννιάτικη ομιλία του Hartman, η οποία πάει κάπως έτσι:

«Ο ελεύθερος κόσμος θα κατακτήσει τον Κομμουνισμό με τη βοήθεια του Θεού και μερικών πεζοναυτών! Ο Θεός καυλώνει με τους πεζοναύτες γιατί σκοτώνουμε ό,τι βλέπουμε. Αυτός παίζει τα παιχνίδια Του, εμείς παίζουμε τα δικά μας. Για να δείξουμε την εκτίμησή μας για την τόση δύναμη, κρατάμε τα ουράνια γεμάτα φρέσκες ψυχές. Ο Θεός ήταν εδώ πριν τους Πεζοναύτες. Οπότε μπορείτε να δώσετε την καρδιά σας στον Ιησού, όμως ο κώλος σας ανήκει στο Σώμα! Καταλάβατε κυρίες μου;»

Όταν ο Hartman πρωτοσυστήνεται στους φαντάρους του, μέσα σ’ αυτόν τον χαμό από βρισιές και απειλές, υπάρχει ένας τύπος που χαμογελάει. Έχει αυτό το παιχνιδιάρικο χαμόγελο που –σ’ εμένα τουλάχιστον- δίνει την εντύπωση ότι αυτός θα είναι το σπίρτο της παρέας, με το τσαχπίνικο χιούμορ, τα σαρκαστικά σχόλια και τα θαρραλέα αστεία. Μπορείτε, υποθέτω να φανταστείτε πόσο κλονίστηκε η άποψή μου για τις αντιληπτικές μου ικανότητες όταν λίγα λεπτά αργότερα προέκυψε διανοητικά ανάπηρος…

Τουλάχιστον όμως, ήξερα ότι είχα ξαναδεί κάπου τη μούρη του, έστω κι αν έπρεπε να τον θυμηθώ ως τον τύπο χωρίς μύτη απ’ το Salton Sea για να συνειδητοποιήσω ότι πρόκειται για τον Vincent D`Onofrio. O D`Onofrio, αφού πήρε καμιά εικοσαριά κιλά για να παίξει τον καθυστερημένο νεοσύλλεκτο, δίνει ίσως τη συγκλονιστικότερη ερμηνείας της ταινίας στο ρόλο που απεικονίζει αψεγάδιαστα τη μιλιταριστική παράνοια και τον ολέθριο τρόπο που αποκόπτει τα αδύναμα μέλη από το θεάρεστο στρατιωτικό σώμα. Αν και στο Full Metal Jacket τον πρωταγωνιστικό ρόλο τον κρατάει συνέχεια η ανυπέρβλητη τεχνική και καλλιτεχνική ιδιοφυΐα του Kubrick, ο D`Onofrio την ανταγωνίζεται μια χαρά –όσο μένει ζωντανός τουλάχιστον. Γιατί κάποια στιγμή μας εξηγεί ότι το full metal jacket αναφέρεται σε ένα είδος σφαίρας, και μετά μας κάνει μια μικρή επίδειξη των δυνατοτήτων της, βάζοντάς την να διασχίσει το κρανίο του.

Κάπου εκεί τελειώνει η εκπαίδευση των νεοσύλλεκτων, και το πρώτο μέρος της ταινίας. Στη συνέχεια τα παιδιά φεύγουν για το μέτωπο, να καθαρίσουν το Βιετνάμ από τους κακούς κομμουνιστάς. Αν και ούτε το ταξίδι στην ειδυλλιακή ανατολή στερείται τεχνικής και αισθητικής αρτιότητας, με τα σκηνικά να είναι από τα καλύτερα που έχω δει σε πολεμική ταινία, και ένα ακόμη μεθυστικό traveling να δίνει ρέστα, ωστόσο σ’ αυτό το κομμάτι η ταινία φαίνεται λίγο πεσμένη. Και μετά από το σοκ όλης αυτής πλύσης εγκεφάλου βέβαια, είναι λογικό. Ο θεατής έχει ήδη δει ό,τι πιο μεγαλειώδες θα περίμενε να δει στο πεδίο της μάχης, σε ταινίες όπως το Platoon, το Αποκάλυψη Τώρα, ακόμη και τη Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν. Αν δει και μερικούς φόνους παραπάνω, ή έναν δυο ακόμη τρελαμένους πιστολέρο, δεν θα του κάνουν ιδιαίτερη εντύπωση.

Ο Kubrick προφανώς το ξέρει αυτό (καλά, για τον Ράιαν δε νομίζω να το ήξερε τότε, αλλά καταλαβαίνετε τι θέλω να πω), και προφανώς δεν τον ενδιαφέρει να αναπαραστήσει με εκρηκτικό ρεαλισμό τις συρράξεις –δεν είναι τυχαίο άλλωστε που στην ουσία δεν υπάρχει παρά μόνο μια μεγάλη σκηνή μάχης σε όλη την ταινία. Αυτό που ενδιαφέρει τον σκηνοθέτη, είναι η αντιπαράθεση των δυο κομματιών, ή καλύτερα, ο τρόπος που το πρώτο οδηγεί στο δεύτερο. Ο τρόπος που όλη αυτή η απανθρωποποίηση των νεοσύλλεκτων κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής τους, τους μετατρέπει σε μηχανικούς φονιάδες. Πώς άνθρωποι που δεν είχαν πιάσει όπλο στα χέρια τους, τώρα σκοτώνουν χωρίς δισταγμό, χωρίς τύψεις, χωρίς ενοχές. Μερικοί μάλιστα, και με ικανοποίηση. Χωρίς να νοιάζονται αν σκοτώνουν γυναίκες, παιδιά, συμμάχους ή εχθρούς. Φονικές μηχανές.

Μετά απ’ όλα αυτά, λογικό είναι να ρωτήσει κανείς γιατί το Full Metal Jacket είναι κατώτερο από τις άλλες δύο ταινίες. Αν και νομίζω πως αρκεί να δει και τις τρεις για να καταλάβει, ας πούμε απλώς πως ό,τι κάνει εδώ, εκεί το κάνει καλύτερα: πιο σπιντάτα, πιο δυναμικά, πιο αποφασιστικά και πιο κεφάτα. Αυτό όμως δεν αφαιρεί από την αξία του Full Metal Jacket, απλώς προσθέτει στην αξία του Dr. Strangelove και του Paths of Glory. Γιατί ο Kubrick και στα χειρότερά του, ήταν τεράστιος. Γι’ αυτό και μας λείπει άλλωστε.

---