---

Τρί 27 Μαρ 2007

9ο Φεστιβάλ Ντοκυμαντέρ: 9 Πληρωμένα Τραγούδια

1. Αν ο κινηματογράφος συγγενεύει με τη μουσική, το ντοκυμαντέρ συγγενεύει με το τραγούδι. Εκείνο που μπορεί να πάει από στόμα σε στόμα, εκείνο στο οποίο μπορεί να αποκτήσει πρόσβαση ο καθένας (θεωρητικά τουλάχιστον, στην εποχή μας της ‘εκδημοκρατισμένης’ ψηφιοποίησης), εκείνο που εκτονώνει και ξεσηκώνει, που εκδηλώνεται ως ανάγκη και ως τέχνη, εκείνο που ο Μάνος Χατζιδάκις βάφτιζε ως κοινωνικό λειτούργημα, ως «μια μυστική πηγή, μια στάση πρέπουσα και ηθική απέναντι στα ψεύδη του καιρού μας, ένα παιχνίδι ευφάνταστο μ’ απρόβλεπτους κανόνες, μια μελωδία απρόσμενη που γίνεται δική σας, δεμένη αδιάσπαστα με άφθαρτες λέξεις ποιητικές και ξαναγεννημένες». Το τραγούδι ως μια μοναδική κιβωτό του αληθινού, αλλά ποτέ της μίας και μόνης Αλήθειας.

2. Κάπως έτσι, η διοργάνωση του Φεστιβάλ Ντοκυμαντέρ τραγούδησε ένα «Άσμα Ηρωικόν και Πένθιμον» για τους καιρούς που αλλάζουν. Ο κόσμος δεν προσρέει πια στις προβλήτες. Η κοινωνία της Πληροφορίας φαίνεται να παραγκωνίζει ένα Φεστιβάλ ταινιών ‘τεκμηρίωσης’. Το πρόγραμμα συναπαρτίζουν ολοένα και περισσότερες τηλεοπτικές παραγωγές. Το λογιστήριο του Φεστιβάλ προμηνύει μια μακρά, αλλά έτσι κι αλλιώς υπαρκτή, περίοδο ισχνών αγελάδων. Η διοίκηση αποφασίζει να μην ανανεώσει τις συμβάσεις των μόνων ανθρώπων που δουλεύουν σκληρά εδώ και χρόνια, καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου για να στήσουν αυτό που οι λίγοι που φαίνονται αξιοποιούν για να καλλιεργήσουν ένα χαριτωμένο δημόσιο προφίλ και οι χιλιάδες που δεν φαίνονται απολαμβάνουν ηδυπαθώς για ένα ή δύο δεκαήμερα το χρόνο. Τριανταπέντε συμβασιούχοι μένουν άνεργοι για να αποδείξουν πως ο παρεμβατισμός της κρατικής εξουσίας δεν «ξενερώνει» ποτέ, για να δανειστούμε ένα γηπεδικό άσμα, ούτε καν στις μέρες μας της ελεύθερης αγοράς- αλλά αυτό πάλι είναι από άλλο έργο. Οι εντόπιοι (καταξιωμένοι) δημιουργοί ξεσηκώνουν την παρασκηνιακή γκρίνια. Γιατί η ταινία μου προβλήθηκε στην τάδε ώρα την τάδε μέρα, σε αυτό το τμήμα, γιατί η αφίσα μου μπήκε εκεί και όχι αλλού, γιατί η γη γυρίζει έτσι και όχι γύρω από μένα; Στο κοινό, μια παγωμένη αμηχανία. Κανείς εδώ δεν τραγουδά, κανένας δε χορεύει.

3. Ενός λεπτού σιγή λοιπόν.

4. Αν συμβιβαστούμε σιωπηρά στην παραδοχή πως το Φεστιβάλ εκτιμάται κατά κύριο λόγο από τις ταινίες του. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν το ότι τα πιο σπουδαία ντοκυμαντέρ που είδαμε αυτές την εβδομάδα που μας πέρασε διαπραγματεύονταν δημιουργικά τη φύση της Μουσικής δημιουργίας.
Άσμα Ασμάτων το «Κέρτ Κομπέιν: Για ένα Γιο» / “Kurt Cobain: About A Son” του AJ Schnack, ένα καθαρά ιμπρεσσιονιστικό ποιητικό ντοκυμαντέρ για τον αυτόχειρα μουσικό που πέρασε στη σφαίρα του μύθου. Ο Frontman του συγκροτήματος που γαλούχησε νωχελικά τη Generation Χ αφηγείται τη ζωή του στον Michael Azerrad, δημοσιογράφο που συγκεντρώνει υλικό για το βιβλίο του Come as you Are. Ο Κερτ ήρθε όπως ήταν/ όπως ήθελε/ όπως τον θέλαμε να είναι/ σαν φίλος, σαν μια γνωστή ανάμνηση. Αποφεύγοντας κάθε εκδήλωση λατρείας, ο σκηνοθέτης κρατά μακριά από τα μάτια μας το πρόσωπο του οποίου το πορτρέτο μας παραδίδει άτυπα. Ενώ τον ακούμε να μας αφηγείται σκέψεις και πράξεις, στην οθόνη παρελαύνουν θραύσματα της ζωής σε μια άλλη Αμερική, ποιητικές εικόνες που γεννιούνται από τα τραγούδια του. Πιο σημαντικό λοιπόν από το ίδιο το έργο είναι η εντύπωση που μας προκαλεί. Σημειωτέον, στην ταινία δεν ακούγεται ούτε ένα τραγούδι των Nirvana! Στα συν και η διεύθυνση φωτογραφίας, νεο-ρομαντικής αισθητικής και αντίληψης.
Στον αντίποδα του, το ντοκυμαντέρ για τους Beastie Boys, “Awesome! I Fucking Shot That”, το αποτέλεσμα ενός πειράματος που έγινε κατά τη διάρκεια της συναυλίας της στο θρυλικό Madison Square Garden της Νέας Υόρκης, γενέτειρας και βάσης της μπάντας. Αφού μοίρασαν 50 κάμερες σε μέλη του κοινού τους, ανέθεσαν στον Nathanial Hornblower να μοντάρει το υλικό έτσι ώστε να αποδόσει τη συναυλιακή ατμόσφαιρα. Μπορεί ο ρυθμός στο οπτικό μέρος να είναι εντυπωσιακός, αλλά δε λείπουν και οι πρακτικές εντυπωσιασμού. Όσο για το ηχητικό σκορ, είναι μεν βρώμικο κι ακατέργαστο, αλλά απλώς δεν είναι αρκετό. Κοινώς; “That’s Sabotage!!!”. Μόνο για τους απόλυτους φανς. Όπως και να’ χει, οι Beastie Boys βγαίνουν σε περιοδεία στην Ευρώπη το καλοκαίρι και παρουσιάζουν την ταινία σε διάφορα φεστιβάλ του εξωτερικού. Μείνετε συντονισμένοι.
5. Και να παίζει το τρανζίστορ τα αμερικάνικα: Αν κάποια εθνική σχολή είχε την τιμητική της στο Φεστιβάλ που μόλις πέρασε, αυτή θα είναι σίγουρα αυτή της Μαμάς Αμερικής. Δυο διαφορετικά πρόσωπα της Αμερικής παρουσιάζει και το ντοκυμαντέρ “My Generation” της βραβευμένης με Όσκαρ και επίτημης προσκεκλημένης του Φεστιβάλ, Barbara Kopple. Η σκηνοθέτις συγκρίνει το πρώτο Γούντστοκ με το δεύτερο (και το τρίτο), αντιπαραθέτει την περιλάλητη ‘αθωότητα’ των εκδρομέων του εξήντα με την υποτιθέμενη απάθεια της γενιάς των σλάκερς, με ειρωνική διάθεση αλλά και αμέριστη συμπάθεια για τα πρόσωπα που παρελαύνουν από το φακό της. Για την υποφαινόμενη, παραμένει η πιο ιδιαίτερη δουλειά της Kopple, που υπερβαίνει σε κέφι και δεξιοτεχνία ακόμα και το βραβευμένο Harlan County.

6. Διαμετρικά αντίθετη στη φιλοσοφία της η Jennifer Fox, η γυναίκα που κρύβεται πίσω από το «Να πετάς- Εξομολογήσεις μιας ελεύθερης γυναίκας». Κάπου ανάμεσα στην εξιστόρηση των περιπετειών της ανά τον κόσμο στην προσπάθειά της να συγκεντρώσει υλικό, παρουσιάσε το δικό της «Δόγμα», ένα μανιφέστο για τη δημιουργική καταγραφή της πραγματικότητας: Το οπτικό ντοκουμέντο να είναι προϊόν δουλειάς μιας ομάδας όπου κάθε μέλος έχει πρόσβαση στο μέσο καταγραφής του, η κάμερα να...γυρνάει, το δωμάτιο να βράζει, οι εξομολογήσεις να πέφτουν βροχή, μόνο με τη σύμφωνη γνώμη όλων των παρευρισκομένων. Κορυφαία στιγμή της δικής της εξομολόγησης στο κοινό του Φεστιβάλ, η εξιστόρηση της εμπειρίας της στη Σομαλία. Παίρνοντας, λέει, συνέντευξη από τις ντόπιες μουσουλμάνες, ανάγκασε τη μεταφράστρια να σηκώσει τα χέρια ψηλά. Δεν είναι το ότι η μεταφράστρια δεν ήξερε πως να αποδόσει τον όρο «αυνανισμός». Ισχυρίζεται πως κάτι τέτοιο δεν υπάρχει καν στο λεξιλόγιο της Σομαλίας. Η Fox της αναθέτει να το περιγράψει με τη γλώσσα του σώματος – «Να, έτσι!»- και κουνάει χαρακτηριστικά τα δυο ενωμένα της δάκτυλα, λίγο πριν αιφνιδιαστεί από τα χάχανα των συνεντευξιαζόμενών της που έχουν λυθεί στα γέλια και κυλιούνται στο πάτωμα.
Τη δυναμική ομάδα των Αμερικανών φίλων που αποβιβάστηκαν στο λιμάνι συμπλήρωσαν ο ατρόμητος ρεπόρτερ Jon Alpert και η Julia Reichert.

7. Bonus Tracks: Από το υπόλοιπο πρόγραμμα και τα επιμέρους τμήματά του Όψεις του Κόσμου, Περιβάλλον, αφιέρωμα στο Ολλανδικό Ντοκυμαντέρ, Κλονισμένη Αθωότητα, ξεχώρισαν και πάλι ταινίες που... «τραγουδάνε»! Το Life in Loops του Αυστριακού Timo Novotny ρεμιξάρει το πρωτοποριακό Megacities, και αποτελεί άλλη μια ποιητική καταγραφή των όψεων του σύγχρονου κόσμου. Η βιογραφία του Andy Warhol δια χειρός Ric Burns που συζητήθηκε έντονα στη φετινή Berlinale μπορεί να παραλείπει μεγάλα κομμάτια του καλλιτέχνη που πρωτοείδε την τέχνη ως χρηματιστήριο αξιών, αλλά καθήλωσε το κοινό του για τέσσερεις ώρες. (Έργο τέχνης και η αμίμητη μετάφραση του μυθικού κλαμπ Factory σε...Εργοστάσιο!). Το δικό μας «Στα κέρατα του Ταύρου» του Θανάση Παπακώστα δεν καδράρει απλώς το πρόσωπο και το έργο του σπουδαίου τραγουδουποιού Θανάση Παπακωνσταντίνου και των μουσικών του, των «Λαϊκεδέλικα», αλλά αποπειράται να περάσει έναν άλλο κόσμο, σχεδόν μεταφυσικό, που αποκαλύπτει ο δημιουργός και ξεκλειδώνει την ανθρώπινη ύπαρξη. Εκλεκτική συγγένεια, με άλλα λόγια, της ταινίας «Scott Walker, 30th Century Man» του Stephen Kijak, του πορτρέτου του αλλοτινού ποπ ειδώλου που πέρασε στη σκοτεινή πλευρά. Ανατριχιαστική η ιστορία πίσω από την ηχογράφηση του τελευταίου του δίσκου. Αναζητήστε και το σπαρταριστό Cinemania του ίδιου σκηνοθέτη που ασχολείται με τους σινεφίλ του Μεγάλου Μήλου. Τον «δίσκο» συμπληρώνουν το καταλανικό «Αύριο, στη Θάλασσα» για τη ζωή κάποιων ηλικιωμένων χειμερινών κολυμβητών, αλλά και το δεκάλεπτο γερμανικό «Motodrom», ένα ασπρόμαυρο κομψοτέχνημα που κινηματογραφεί ένα «γύρο του θανάτου» σε ένα ξύλινο βαρέλι ωσάν μια πορεία προς την αθανασία...

8. Στην τελετή λήξης και την απονομή των βραβείων δε θα μπορούσε παρά να κυριαρχεί και πάλι το μοτίβο του...τραγουδιού. Καλύτερο ξένο ντοκυμαντέρ στην κατηγορία άνω των 45 λεπτών, το ελβετικό «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη», του Stephan Kaupt. Στην αντίστοιχη ελληνική κατηγορία δικαιώθηκε ο Σταύρος Καπλανίδης που αναφώνησε «Play it Again, Χρήστο», στο απόλυτα σινεφιλικό πορτρέτο του αείμνηστου Χρήστου Βακαλόπουλου. Βραβείο καλύτερης ελληνικής ταινίας μεσαίου μήκους στο Schoolwave του Παύλου Τσιαντού που συλλαμβάνει στιγμιότυπα από το μαθητικό μουσικό Φεστιβάλ των Αθηνών. Αντίστοιχο βραβείο στο οσκαρικό «Αίμα της περιφέρειας Yanzhou», μια ταινία για τη νόσο της εποχής μας (και μιλάμε για το AIDS, και όχι την κατάθλιψη δυτικού τύπου).
Βραβείο της Διεθνούς Αμνηστίας στο συγκλονιστικό «Οι Δίκες του Ντάριλ Χαντ», των Ricky Stern και Annie Sandberg, που αφηγείται την περιπέτεια ενός αθώου καταδικασμένου. Βραβείο WWF στο Νορβηγικό Loop.

9. «Αυτό είναι το τραγούδι της τύχης/ κι έχει τον αριθμό εννιά», για να θυμηθούμε και τη Λένα Πλάτωνος. Καλή τύχη στα Φεστιβάλ που έρχονται. Εκεί που σταματά η ανθρώπινη ικανότητα, δεν μπορεί παρά να επικαλείται κανείς την τύχη.

---