---

Τετ 19 Φεβ 2003

Rope – 1948

Οπωσδήποτε είναι φανερό ότι δεν έχουμε να κάνουμε με ένα από τα αριστουργήματα του μετρ του σασπένς. Η ταινία δεν φτάνει τα καλλιτεχνικά επίπεδα του Vertigo - Ο Δεσμωτης του Ιλιγγου ή του Rear Window - Σιωπηλος Μαρτυς, όμως θα πρέπει να της αναγνωρίσουμε το ενδιαφέρον που παρουσιάζει ως μία από τις μοναδικές περιπτώσεις στα κινηματογραφικά χρονικά για λόγους που ακολουθούν.

Η κεντρική ιστορία της ταινίας βασίζεται στην υπόθεση Leopold/Loeb, μία υπόθεση δολοφονίας που συγκλόνισε το Σικάγο την δεκαετία του 1920. Δύο φοιτητές δολοφόνησαν έναν δύστυχο 14χρονο χωρίς καμία αιτία και στα πλαίσια μία ελιτίστικης κοσμοθεωρίας που ήθελε τον κόσμο διαιρεμένο σ’ αυτούς που, όντας ανώτεροι πνευματικά, μπορούν να αποφασίζουν για την ζωή των υπολοίπων , και σ’αυτούς που το έλλειμμα της προσωπικότητάς τους, τους κάνει έρμαια στα χέρια αυτής της περίεργης αριστοκρατίας του πνεύματος.

Η ταινία αποτελεί την κινηματογραφική μεταφορά του θεατρικού The Rope’s end του Patrick Hamilton και ο μεγάλος σκηνοθέτης δεν θέλει καθόλου να απαρνηθεί τις θεατρικές ρίζες του έργου του. Το φιλμ αποτελεί την κοντινότερη στη θεατρική διαδικασία, δουλειά που έχει κάνει ο σκηνοθέτης και την πρώτη έγχρωμη ταινία του. Όλη η υπόθεση εκτυλίσσεται σ’ ένα διαμέρισμα της Νέας Υόρκης και ο τρόπος που έχει επιλέξει ο Hitchcock να κινηματογραφήσει το φιλμ αποτελεί ένα ριψοκίνδυνο (για το αποτέλεσμα) πείραμα. Η ταινία μοιάζει να είναι μία μακριά συνεχόμενη λήψη χωρίς cuts. Στην πραγματικότητα το συνολικό υλικό αποτελείται από 8λεπτες ή 9λεπτες συνεχόμενες λήψεις (διότι αυτό ήταν το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα που μπορούσε να τραβήξει η κάμερα σε πραγματικό χρόνο γυρίσματος) που η μία διαδέχονταν την άλλη. Η σειρά που γυρίστηκαν οι σκηνές είναι αυτή με την οποία τις βλέπουμε και γυρίστηκαν σε πραγματικό χρόνο. Χρήση μοντάζ σχεδόν μηδενική. Αυτή η επίφοβη για το τελικό αποτέλεσμα μέθοδος κινηματογράφησης (σκεφτείτε ότι ένα λάθος δευτερολέπτου σήμαινε άχρηστο υλικό εννέα λεπτών) εξυπηρετούσε την διάθεση του σκηνοθέτη να αποδώσει το φιλμ του με θεατρικούς όρους, μία κινηματογραφημένη θεατρική παράσταση. Αν λίγο γνωρίζω τον Hitchcock, αυτή του απόπειρα καθόλου δεν αποτελεί φόρο τιμής στο θέατρο το οποίο ανήκε ανέκαθεν στο απυρόβλητο και αυτονόητα αποτελούσε το καλλιτεχνικό απωθημένο όλων των σκηνοθετών. Όχι. Ο κ. Alfred Hitchcock είναι αυθάδης. Θέλει να αποδείξει ότι ο κινηματογράφος είναι ανώτερος καθώς μπορεί να εκφραστεί και θεατρικά σε αντίθεση με το θέατρο που αδυνατεί να εκφέρει κινηματογραφικό λόγο. Όμως ο μετρ μας έχει συνηθίσει σε αιρετικές απόψεις, σε προκλητικά θέματα όπως άλλωστε και στην διαρκή επίδειξη των πιο σκοτεινών συναισθημάτων του και του υπερβολικού κυνισμού απέναντι στην ανθρωπότητα. Αυτό κάνει και τώρα.

Οι Leopold/Loeb εδώ ονομάστηκαν Brandon Shaw και Phillip Morgan. Στην αρχή της ταινίας στραγγαλίζουν με μία θηλιά τον συμμαθητή τους David με την δικαιολογία ότι ήταν κατώτερος πνευματικά από αυτούς. Στην συνέχεια τον τοποθετούν σ’ ένα μπαούλο στο κέντρο του σαλονιού και δίνουν ένα πάρτι καλώντας συγγενείς και φίλους του εκλιπόντος. Ανάμεσα στους καλεσμένους ένας παλιός δάσκαλος των δύο δραστών, τον οποίο θεωρούν πνευματικά ίσο, θα οδηγηθεί ερμηνεύοντας την συμπεριφορά των δύο μαθητών του στην φοβερή αποκάλυψη.

Το φιλμ εξελίσσεται με βάση τις συζητήσεις και τις λεκτικές συγκρούσεις που γίνονται πάνω από το αυτοσχέδιο φέρετρο του νεκρού. Σε αντίθεση με τα άλλα φιλμ του Hitchcock το σασπένς δημιουργείται όχι μέσα από την άγνοια ( γνωρίζουμε πολύ καλά ποιος είναι ο δολοφόνος και ποιο το θύμα από την αρχή της ταινίας ) αλλά από το γεγονός ότι το πτώμα του θύματος βρίσκεται στο κέντρο των εξελίξεων και ανά πάσα στιγμή μπορεί να ανακαλυφθεί. Το παιχνίδι του ποντικού με την γάτα που στήνεται είναι εξαιρετικό. Βλέπουμε σταδιακά να ξεδιπλώνονται οι προσωπικότητες όλων των εμπλεκομένων αλλά και οι μεταξύ τους σχέσεις. Μέσω του εγκέφαλου του εγκλήματος, Brandon Shaw, παρέχεται η δυνατότητα στον Hitchcock να αναπτύξει αυτήν την ανατρεπτική κι επικίνδυνη θεωρία που αποτελεί μία απλοποιημένη εκδοχή της θεωρίας του Νίτσε για τον Υπεράνθρωπο και που υποστηρίζει ότι οι πνευματικά ανώτεροι είναι υπεράνω των ανθρώπινων νόμων και ότι μπορεί να τους συγχωρεθεί οτιδήποτε, ακόμη και ο φόνος διότι κατέχουν αξιωματικά το δικαίωμα να εξαλείψουν τους πνευματικά αδιάφορους από αυτόν τον κόσμο. Η άποψη είναι σοκαριστική και εκφέρεται με έναν τρομακτικά εκλεπτυσμένο τρόπο. Και ακόμη πιο σοκαριστικό είναι ότι την άποψη αυτή ο Brandon Shaw προσπαθεί να την επιβάλλει στον πατέρα του θύματος (την μητέρα ο Hitchcock την άφησε έξω από αυτήν την ιστορία, ακόμη και ο διαβολικός αυτός δημιουργός δεν μπόρεσε να τοποθετήσει την μητέρα του δολοφονημένου στον χώρο που το παιδί της έχασε άσκοπα την ζωή του. Η λογοκρισία καραδοκούσε).

Η πολύπλοκη σχέση των δύο δραστών είναι η κινητήρια δύναμη του φιλμ. Εκτός του γεγονότος ότι αφήνονται σαφή υπονοούμενα περί ερωτικής βάσης της σχέσης, ο Hitchcock με δεξιοτεχνία χτίζει δύο προσωπικότητες αξιοσημείωτες που η μία συμπληρώνει την άλλη και κυρίως που η μία είναι έρμαιο της άλλης. Ο καθηγητής Rupert Cadell τους είναι ο καταλύτης αυτής της σχέσης. Σ’ αυτό το δράμα δωματίου παρατηρείται η εξής αδυναμία: ο σκηνοθέτης δεν μπόρεσε να δώσει μία ευκαιρία στους υπόλοιπους χαρακτήρες που καταλήγουν να είναι εντελώς αδιάφοροι. Οι δύο δράστες και ο καθηγητής τους είναι οι μόνοι που κρατούν το ενδιαφέρον αμείωτο και οι απόλυτοι φορείς της όποιας δράσης.

Το κάστ είναι μέτριο με εξαίρεση τον James Stewart που για άλλη μία φορά δικαιολογεί αυτούς που τον θεωρούν κατεξοχήν χιτσκοκικό ηθοποιό. Ήρεμος, χωρίς εντάσεις, με μία απειλητική οξυδέρκεια να διαφαίνεται καθ’ όλη την διάρκεια του φιλμ αναμετριέται και με τους δύο δράστες αλλάζοντας πρόσωπο και τακτική ανάλογα με το ποιόν αντιμετωπίζει. Οπωσδήποτε ο James Stewart είναι ο James Stewart και άλλη μία φορά μας παραδίδει μία ερμηνεία χωρίς ελλείψεις και άξια να μνημονευθεί.

Οι προσωπικότητες των δύο δραστών παρ’ όλο που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες από μόνες τους, δεν μπόρεσαν να ολοκληρωθούν από τους δύο ηθοποιούς. Οφείλω να πω ότι από τους δύο ο Farley Granger που ενσάρκωνε τον Phillip ήταν ο πιο αποτελεσματικός στο έργο του. Η σταδιακή κατάρρευση του Phillip πραγματοποιείται με έναν ακαδημαϊκό και αναμενόμενο τρόπο μεν, χωρίς να απογοητεύει δε. Ο John Dall που ενσαρκώνει τον Brandon δεν κατορθώνει να φέρει στο φως όλες τις διαστάσεις της προσωπικότητας αυτού του ευφυούς και περίπλοκου χαρακτήρα που φτάνει στον φόνο για να αποδείξει απλώς ότι έχει το δικαίωμα να το κάνει. Από την αρχή σχεδόν της ταινίας επιτρέπει να διαφανεί η κατωτερότητα του σε σχέση με τον καθηγητή και αυτό πλήττει λίγο το παιχνίδι της γάτας και του ποντικιού που ο σκηνοθέτης αριστοτεχνικά στήνει. Κατά τα άλλα η ερμηνεία του είναι ικανοποιητική. Θα έλεγα ότι πολύ πιο δουλεμένη ερμηνευτικά ήταν η απόδοση της σχέσης των δύο δραστών παρά η σχέση που διατηρούν με τα τεκταινόμενα. Μας παραδίδουν μία εξαιρετική ανάλυση που αφορά το ποιόν των ερωτικών σχέσεων εξουσίας, στα πλαίσια των οποίων ο δυνατός καθοδηγεί (ή και οδηγεί στην καταστροφή ) τον αδύναμο, αδυνατούν όμως να υποστηρίξουν ερμηνευτικά την θεωρία που τους ωθεί στον φόνο. Οπωσδήποτε ο τρόπος γυρίσματος του φιλμ δεν βοηθάει τους ηθοποιούς, οι οποίοι φαίνεται ότι αναγκάζονται να φλυαρούν λίγο παραπάνω για να καλύψουν ενδεχόμενες παύσεις, μιά που όπως είπαμε η λήψη ήταν συνεχόμενη και οι συντελεστές δεν μπορούσαν να προσφύγουν στο μοντάζ για να «σφίξουν» λίγο τις ερμηνείες. Αυτό έπληττε την αυτοσυγκέντρωσή των ηθοποιών και το άγχος ότι κάθε λάθος σήμαινε 9 λεπτά ταινίας πεταμένα, σίγουρα δεν τους επέτρεπε πειραματισμούς που ενδεχομένως θα εκτόξευαν την ερμηνεία τους στα ύψη.

Σε κάθε περίπτωση η ταινία είναι αυτό που είπαμε στην αρχή, ένα εξόχως ενδιαφέρων πείραμα του οποίου τα αποτελέσματα συνολικά ιδωμένα αποτιμώνται θετικά. Ο απρόβλεπτος σκηνοθέτης για άλλη μία φορά μας ξαφνιάζει.

Βαθμολογια: 7/10

Υ.Γ.: Μια που σίγουρα θα αναρωτιέστε, η προσωπική υπογραφή του Hitchcock στην ταινία έχει μπει στην πινακίδα νέον που βρίσκεται έξω από το παράθυρο του διαμερίσματος!

---