---

Z (1969)
Πολιτικό Θρίλερ | 127' |
	Χρώμα: Έγχρωμο Ήχος: Mono Γλώσσα: Γαλλικά - Ρωσικά - Αγγλικά
	Δημοτικότητα: n/a Αξιολόγηση:    (9.14/10) Aντιφατικότητα ψήφων:
- Gallery:

---

- Κριτική από το Cine.gr:

Δευτέρα 30 Μαρτίου 2009

Το μαύρο χιούμορ μπορεί να το ακούσει κάποιος και να ξεκαρδιστεί στα γέλια. Μπορεί, όμως, κάποιος άλλος, που έχει καεί η γούνα του, να μην το αντιληφθεί και να το πάρει πολύ στα σοβαρά. Έτσι λειτουργεί και η πιο χαρακτηριστική ταινία του Κωνσταντίνου Γαβρά. Το 1969, εν μέσω χούντας, ο κόσμος δεν ήταν δυνατόν να καταλάβει πως το Z είναι μια κρυφή σάτιρα, περισσότερο από πολιτικό μανιφέστο. Πιότερο το κατάλαβε ο Luis Buñuel (Η Κρυφή Γοητεία της Μπουρζουαζίας) και κάποιοι Ιταλοί δημιουργοί (Mario Monicelli, Marco Ferreri), εκπαιδευμένοι σε αυτού του είδους το σινεμά...

Βέβαια ο Γαβράς φοβάται να κάνει την απόλυτη σάτιρα, υπό το βάρος των ευθυνών του επί μιας πολιτικής κατάστασης, που μύριζε μπαρούτι. Όταν το έργο επικεντρώνεται στον εισαγγελέα (Jean-Louis Trintignant) σοβαρεύει και αναζητεί μια πιο θριλερική διάσταση, πολύ κοντά στο ύφος που αργότερα θα καθιερώσει ο έλληνας δημιουργός. Έτσι οι τραμπούκοι και οι αξιωματικοί, που μέχρι τότε προσέφεραν σουρεαλιστικό γέλωτα, αφήνουν τη θέση τους στο φλέγων ζήτημα της υποβόσκουσας χούντας, ήδη από την εποχή της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη. Έτσι κρίνεται αναγκαίο το πολιτικό σχόλιο της ελάχιστης διαφοράς ανάμεσα στο καθεστώς του 1963 (βασικά της μεταπολεμικής Ελλάδας ως και το 1967) και της στρατιωτικής δικτατορίας. Ο Γαβράς διασκεδάζει λίγο ακόμα πριν το φινάλε, αλλά με πικρία αυτή τη φορά, διακωμωδώντας την έξοδο των στρατιωτικών από τον ανακριτή, αλλά και την αναφορά της κατάμαυρης εξέλιξης της υπόθεσης.

Τεχνικά ο έλληνας σκηνοθέτης είναι μπροστά από το φάντασμα της Νουβέλ Βαγκ και πίσω από τον επερχόμενο πολιτικό παροξυσμό των 1970. Με ένα δεξιοτεχνικό μοντάζ-εναλλαγή σκηνών και μια ειλικρίνεια στον λόγο, διασκευάζει τον Βασίλη Βασιλικό όσο γίνεται πιο κινηματογραφικά. Όμως το βιβλίο παρείχε τα πάντα για ένα άψογο θρίλερ και ο Γαβράς μπερδεύει επί των προθέσεων του. Αν έμενε πιστός είτε στο θρίλερ, είτε στην σάτιρα, θα είχε ακόμα καλύτερα αποτελέσματα, αλλά θα κινδύνευε να μπει στο χρονοντούλαπο του εφήμερου. Η απάντηση στο δίλλημα μπορεί να κρίνεται σοφή, αλλά στοιχίζει μια ξεκάθαρη ταυτότητα στο έργο του. Επίσης, η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη διασκευάζεται θαυμάσια από τον Bernard Gérard, αλλά αν ο Μίκης μπορούσε να είναι παρόν θα έκανε μεγαλύτερα θαύματα με αυτήν. Τα δύο Όσκαρ που χάρισε η Ακαδημία των ΗΠΑ στην ταινία μπορούν να θεωρηθούν και άλλοθι, αφού και η Μαρία ειδικών αναγκών γνώριζε πως η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα μύριζε το χνώτο του θείου Σαμ…

Βαθμολογία: (3.5/5)

Σταύρος Γανωτής

---

Καθώς «πέφτουν» οι τίτλοι έναρξης, ο δημιουργός του φιλμ «προειδοποιεί» τους θεατές του ότι «οποιαδήποτε ομοιότητα με πραγματικά συμβάντα και πρόσωπα δεν είναι καθόλου συμπτωματική. Είναι απολύτως σκόπιμη». Ο Βασίλης Βασιλικός, συγγραφέας του Z, σε σχετική ερώτηση είχε απαντήσει ότι το γεγονός που τον εξέπληξε αμέσως μετά την έξοδο του φιλμ στις αίθουσες, ήταν η διεθνής ανταπόκριση που προκάλεσε. Άνθρωποι διαφόρων εθνικοτήτων, «αναγνώρισαν» στην ιστορία και στους ήρωές της, γεγονότα και πρόσωπα της χώρας τους. Αυτή ήταν και η απρόσμενη, ομολογουμένως, επιτυχία της ταινίας που έφερε ως αποτέλεσμα το να την αγκαλιάσει όλος ο κόσμος, να την βραβεύσει με τα εγκυρότερα κινηματογραφικά βραβεία και να την προστατέψει από την λήθη. Για εμάς τους Έλληνες βέβαια, οι χορδές που αγγίζει είναι πολύ περισσότερες και πολύ πιο ευαίσθητες.

Ο Γαβράς, σκηνοθέτης ταυτισμένος με το πολιτικό θρίλερ, με την καταλυτική συνδρομή του Jorge Sembrun στο σενάριο, μεταφέρει στην οθόνη το βιβλίο του Β. Βασιλικού που πραγματεύεται τα γεγονότα της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη, φιλελεύθερου βουλευτή, ιδεαλιστή αγωνιστή, στη Θεσσαλονίκη το 1963. Παράλληλα ρίχνει φως στις πολιτικές ίντριγκες που οδήγησαν σ’ αυτήν, στον αγώνα του εισαγγελέα κ. Χ. Σαρτζετάκη για την απόδοση δικαιοσύνης και κυρίως στα ταραγμένα επακόλουθα της δολοφονίας που οδήγησαν την χώρα κατευθείαν στην χούντα των συνταγματαρχών. Η ταινία γυρίζεται μέσα στην Χούντα και με μία συναισθητική φόρτιση από πλευράς των συντελεστών, κυρίως του Έλληνα στην καταγωγή Γαβρά, η οποία, όχι μόνο σε τίποτε δεν πλήττει την σκηνοθετική ορθότητα, αντιθέτως την ενισχύει με μία υποβόσκουσα δύναμη που με ευκολία περνάει και στον θεατή. Η ταινία, όπως αντιλαμβάνεστε, ήταν αδύνατο να γυριστεί σε ελληνικό έδαφος, το αξιοσημείωτο όμως είναι, ότι και η Ιταλία και η Ισπανία που ήταν οι επόμενες επιλογές του σκηνοθέτη λόγω του μεσογειακού περιβάλλοντος, υπήρξαν καθ’ όλα αρνητικές στο να προσφέρουν άσυλο σε ένα σκηνοθέτη που ετοιμάζονταν να γυρίσει μία ταινία καταπέλτη για πολιτικές πρακτικές, καθόλου άγνωστες και στις εν λόγω χώρες. Έτσι, χάρη στην πρωτοβουλία και τις επαφές του παραγωγού Jacques Perrin (που κρατάει και τον χαρακτηριστικό ρόλο του φωτορεπόρτερ στην ταινία), η ταινία γυρίστηκε στην Αλγερία. Η πόλη που λαμβάνουν χώρα τα γεγονότα δεν κατονομάζεται ποτέ, απλώς είναι σαφές στον θεατή ότι πρόκειται για ένα μεσογειακό τόπο.

Το φιλμ είναι ένα εκπληκτικό πολιτικό θρίλερ δομημένο σύμφωνα με τις χιτσκοκικές επιταγές. Εξωτερικά μοιάζει με ντοκιμαντέρ (το απέριττο και ρεαλιστικό σκηνικό περιβάλλον, η έλλειψη μουσικής επένδυσης που συνήθως υπογραμμίζει τις πιο συγκλονιστικές σκηνές ενός φιλμ, η flat υποκριτική προσέγγιση των ρόλων) ωστόσο καθώς εξελίσσεται, διανθίζεται με δραματουργικά στοιχεία που κυρίως υπηρετούν την πρόθεση του δημιουργού να προκαλέσει το θυμικό του θεατή και την ταύτισή του με αυτούς που διψούσαν για δικαιοσύνη, δημοκρατία και ειρήνη και τιμωρήθηκαν σκληρά για αυτό. Ένα απλό ντοκιμαντέρ για την δολοφονία Λαμπράκη απλώς θα δίδασκε ιστορία.

Ακόμη και αυτοί που γνωρίζουν τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου ή έχουν διαβάσει το βιβλίο, καθηλώνονται από την αφηγηματική ροή και εκπλήσσονται από το σασπένς που δημιουργεί ειδικά στο δεύτερο μισό ο σκηνοθέτης με την βοήθεια πάντοτε του εκπληκτικού μοντάζ της Françoise Bollot. Ο Γαβράς κατορθώνει να αφηγηθεί περίτεχνα χωρίς όμως να οδηγεί σε σύγχυση τον θεατή. Ενώ ο στόχος του παραμένει να αποδώσει κινηματογραφικά το περιστατικό, τους υπεύθυνους και να καυτηριάσει την έλλειψη ελευθερίας που χαρακτήριζε την πολιτική ζωή εκείνης της περιόδου, τον χαφιεδισμό και τις επαίσχυντες συγκαλύψεις, παράλληλα, και κάνοντας χρήση σύντομων όμως επιτυχημένων Flashbacks που αφορούν κυρίως την σχέση του βουλευτή με την γυναίκα του, μας παραδίδει ένα ολοκληρωμένο πορτραίτο του δολοφονηθέντος, σε έναν ρόλο που κρατάει ίσως ένα τέταρτο;

Το ρόλο του ειρηνιστή βουλευτή, του οποίου το όνομα δεν ακούμε ποτέ, αναλαμβάνει με πλήρες το αίσθημα της ευθύνης ο Yves Montand. Μόνο ένας ηθοποιός του διαμετρήματός του, θα μπορούσε να δημιουργήσει έναν χαρακτήρα που να πρεσβεύει στην ταινία ενώ εμφανίζεται – θα το φανταζόσασταν;- γύρω στα 12 με 13 λεπτά από ένα σύνολο 127 λεπτών διάρκειας. Η φιγούρα και το εκφραστικό μεσογειακό πρόσωπο του ευθυτενούς, Ιταλού στην καταγωγή, ηθοποιού, μας κυνηγά καθ’ όλη την διάρκεια της ταινίας και η σκηνή της δολοφονίας, η σταδιακή σε δευτερόλεπτα κατάρρευση του βουλευτή μετά το χτύπημα, όπως παρουσιάζεται δεύτερη φορά, σε flashback μέσα από την διήγηση του Charles Denner, είναι ένα ανατριχιαστικό βίωμα που καταγράφεται μέσα μας ως η απόλυτη καταρράκωση κάθε δημοκρατικού ιδεώδους.

Ο Jean Louis Trintignant ερμηνεύει το ρόλο του ανακριτή. Υπέροχος στον ρόλο του σιδερωμένου, παγερού αλλά άτεγκτου και αδέκαστου ανακριτή που αποκαλύπτει την συγκάλυψη και καταγγέλλει την διαφθορά των ανώτερων αξιωματούχων, δημιουργεί ρόλο αναφορά. Ο τρόπος που τον ερμηνεύει, αποφορτισμένος εντελώς, μας εξάπτει και μας οδηγεί στο να παρακολουθήσουμε με αγωνία όλες του τις προσπάθειες να αντεπεξέλθει στον ρόλο του και να υπερασπίσει τις αξίες του. Η σκηνή προς το τέλος που παραπέμπει στη δικαιοσύνη (ασχέτως αν ποτέ δεν έφτασαν ενώπιόν της) τους ηθικούς αυτουργούς της δολοφονίας, σκεπάζοντας τις κοκορίστικες και εξευτελιστικές για το αξίωμά που υποτίθεται ότι κατείχαν, διαμαρτυρίες τους, με ένα ξερό «Nom, Prénom, profession» πριν τους απαγγείλει κατηγορίες, είναι μία πραγματικά ανακουφιστική σκηνή, απ’ αυτές που δικαιώνουν τον θεατή, ασχέτως αν το happy end δεν είναι το κλασσικά αναμενόμενο, αυτό που συναντά κανείς σε κινηματογραφικά προϊόντα μυθοπλασίας.

Η Ειρήνη Παππά σε ένα επίσης πολύ μικρό, αλλά τόσο χαρακτηριστικό ρόλο, αυτόν της συζύγου του τραγικού θύματος. Ο τρόπος που εκφράζει τον πόνο της, με αξιοπρέπεια, βουβά προκαλεί ένα συναισθητικό κόμπο. Αρκεί αυτό το σύντομο πέρασμα από την ταινία για ν’ αφήσει το στίγμα της. Τα πονεμένα μάτια της αντικατοπτρίζουν το πένθος ενός ολόκληρου λαού.

Η μουσική της ταινίας είναι του Μίκη Θεοδωράκη. Το «γελαστό παιδί» του παραμένει ζωντανό και έτοιμο πάντα να αποδίδει φόρο τιμής σ’ όποιον θυσιάζεται στο όνομα της δημοκρατίας και του αναφαίρετου δικαιώματος της ελευθερίας του σκέπτεσθαι και του λέγειν.

Η ταινία έγινε δεκτή παντού με ενθουσιασμό και μάλιστα σε μερικές χώρες ταυτίστηκε με την κατάκτηση της δημοκρατίας, καθώς η ταινία έβρισκε τον δρόμο της για τις κινηματογραφικές αίθουσες ορισμένων χωρών, αμέσως μετά την πτώση ολοκληρωτικών καθεστώτων. Η σημασία της για την ιστορία μας είναι αυταπόδεικτη, όπως αναμφισβήτητη είναι και η καλλιτεχνική της αξία, αφού η συμβολή της στην παγίωση των χαρακτηριστικών του κινηματογραφικού είδους του πολιτικού θρίλερ και στην καθιέρωση του Έλληνα σκηνοθέτη ως μάστορα του είδους, κρίνεται καίρια.

Βαθμολογία: (9/10) (Λέω να κρατήσω το δεκάρι για τον Αγνοούμενο ή το Κατάσταση Πολιορκίας του ιδίου, τι λέτε?)

… Σε όσους κάθε 22η Μαΐου κρατούν ενός λεπτού σιγή…

Άλκηστις Χαρσούλη

---

Παρασκευή 12 Μαΐου 2006

Z

25 λέξεις – Οι τελευταίες ημέρες της ζωής ενός μεγάλου πολιτικού άντρα, του Γρηγόρη Λαμπράκη, που στα δύσκολα πολιτικά χρόνια για την ελεύθερη έκφραση των ιδεών, στάθηκε σαν βράχος ενάντια στην κατευθυνόμενη από τα ξένα συμφέροντα κυβέρνηση της χώρας, μέχρι να πέσει ο ίδιος θύμα μιας καλοστημένης δολοφονικής ενέδρας, στην Θεσσαλονίκη.

Στο Ράφι – Όταν αναφερόμαστε στο Ζ του Κώστα Γαβρά, που στηρίζεται στο βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού, στην ουσία μιλάμε για μια ταινία στην οποία αντικατοπτρίζεται ολόκληρη η πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της Ελλάδος, στα χρόνια που ακολούθησαν τον Εμφύλιο, όταν η κυβερνητική αστάθεια και τα διαπλεκόμενα με την Δύση συμφέροντα οδήγησαν την χώρα στο αδιέξοδο και κατόπιν στην επταετή δικτατορία, που μας έφερε ως κράτος πολλές δεκαετίες πίσω. Ο βουλευτής, γιατρός και υπερασπιστής της ειρήνης Γρηγόρης Λαμπράκης, στέλεχος της ΕΔΑ, υπερασπίστηκε με πάθος τα πιστεύω του, και κοντραρίστηκε ακόμη και με το ίδιο του το κόμμα πολλές φορές, γεγονός που πλήρωσε με το αίμα του, στην επίθεση των πληρωμένων τραμπούκων του συστήματος. Το Ζ, είναι ένα φιλμ που κανονικά θα έπρεπε να προβάλλεται στα ελληνόπουλα μικρής ηλικίας, συνδυασμένο με πλήρεις αναφορές στα πρόσωπα που θα έπρεπε να έχουν κανονικά σαν πρότυπα στο μεγάλωμα τους, όπως στην περίπτωση μας ο Λαμπράκης, ο Παναγούλης και ο Γλέζος, ώστε να αντιληφθούν στην πραγματική του ουσία το μέγεθος, των ελευθεριών, που έχουν αυτή την στιγμή στα χέρια τους.

Ο Γαβράς, πολέμιος του καθεστώτος μέσα από τις ανατρεπτικές ταινίες του, φτιάχνει ένα φιλμ, στημένο εξ ολοκλήρου στην δεύτερη πατρίδα του της Γαλλία και τις συν αυτώ χώρες, χρησιμοποιώντας την αφρόκρεμα τους Γαλλικού σινεμά, δίχως να αναφέρεται στα πραγματικά ονόματα της ιστορίας, για ευνόητους λόγους, φωτογραφίζοντας όμως σε κάθε περίπτωση τους υπαίτιους τόσο της συγκεκριμένης τραγωδίας, όσο και αυτούς που έφταιξαν για την μετέπειτα μοίρα της πατρίδας μας. Είναι γνωστό σε όλους αλλά θα πρέπει να μνημονεύσω για ακόμη μια φορά την υπέροχη επαναστατική μουσική επένδυση της ταινίας που είναι υπογεγραμμένη από τον Μίκη Θεοδωράκη, όπως και τις εκπληκτικές ερμηνείες του Yves Montand, στον ρόλο του βουλευτή και του Jean-Louis Trintignant, ως αμείλικτου εισαγγελέα διώκτη των εγκληματιών – ο μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Χρήστος Σαρτζετάκης – που και οι δύο για τις παρουσίες τους είναι πολύ αγαπητοί στην χώρα μας. Αξέχαστες ακόμη οι παρουσίες των Ειρήνης Παππά και Renato Salvatori.

Disc – Ουδέποτε η στήλη έχει σταθεί σε κυκλοφορίες και εκδόσεις DVD που δεν θα βρει κανείς στα βίντεο κλαμπς. Σήμερα – όπως και στα επόμενα δύο τεύχη – θα κάνω μια μικρή εξαίρεση και θα αναφερθώ σε κυκλοφορίες που δεν υπάρχουν στα καταστήματα αλλά διανέμονται μέσω του Τύπου, υπό την μορφή προσφοράς. Η άποψη μου για τα ονομαστά premiums δεν είναι καλή από την στιγμή που όσες ταινίες προσφέρονται ως «δώρα» από τα έντυπα είναι συνήθως κακής ποιότητος, για να το πώ καλύτερα, χειρότερα από τα πρωτότυπα της αγοράς. Στην περίπτωση του Ζ, όμως, τα πράγματα διαφέρουν, αφού ουδέποτε ο τίτλος βγήκε στο εμπόριο και μόνον η πρωτοβουλία του Εκδοτικού Οργανισμού Λαμπράκη, στάθηκε ικανή να προσφέρει το συγκεκριμένο διαμάντι (όσκαρ μοντάζ και μη αγγλόφωνης παραγωγής, που πήγε στην...Αλγερία) στους έλληνες θεατές.

Το DVD του Ζ λοιπόν, αποτελεί μέρος, ενός αφιερώματος, στον σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά, το οποίο θα συμπληρώσουν με ανάλογες εκδόσεις από έντυπο του Ομίλου, τα επόμενα δύο Σάββατα, οι εξίσου, συγκλονιστικές πολιτικές ταινίες, Ομολογία και Κατάσταση Πολιορκίας. Ένα τρίπτυχο αφιέρωμα σε έναν μεγάλο δημιουργό, που μέσα από το έργο του, κατάφερε όσο κανείς άλλος να αποτυπώσει τον κοινωνικό παλμό, σε τραγικές περιόδους της ιστορίας, χωρών που καταδυναστεύτηκαν τα ατομικά δικαιώματα. Το σετ, που ξεκινά την διανομή του από τις 13/5 με την παροχή της συλλεκτικής κασετίνας, περιλαμβάνει αρχικά το Ζ, σε κόπια αποκατεστημένη τεχνικά, σε δίσκο διπλής στρώσης, με ηχητική μπάντα στερεοφωνική Dolby σαν την πρωτότυπη. Η εικόνα από τις πρώτες κιόλας στιγμές καθιστά σαφές τα χρόνια – παραγωγή 1969 - που έχει στην πλάτη της η ταινία, αλλά αυτό στην προκειμένη περίπτωση λειτουργεί μόνο ως θετικό στοιχείο στην παρακολούθηση της, που καθηλώνει κυριολεκτικά.

Μμμμ… - Δίνοντας αρχικά πολλά συγχαρητήρια, στον φορέα που πήρε την απόφαση να προσφέρει στους Έλληνες την ιστορία του τόπου τους, δίχως άλλο θα προτείνω να μην λείψει όχι μόνο το Ζ, αλλά ολόκληρη η θεματική ενότητα τους Γαβρά – στην οποία θα αναφερθώ και τις επόμενες εβδομάδες – από την συλλογή σας. Είναι μια μοναδική κινηματογραφική στιγμή – πιστέψτε με μόλις ακούσετε το εμβατήριο του Θεοδωράκη στο μενού θα αισθανθείτε το ρίγος – και μια σπάνια ευκαιρία για να χαρίσετε στην δισκοθήκη τρία πραγματικά διαμάντια!

Z – (9/10)

Γιώργος Ζερβόπουλος (Γιώργος Ζερβόπουλος)

Βλέπετε τα πρώτα 4 σχόλια. Πατήστε εδώ για να εμφανιστούν όλα.

Αυτή τη στιγμή δεν είστε συνδεδεμένος. Συνδεθείτε ή κάντε εγγραφή για να σχολιάσετε.